اندیشه سیاسی اخوان الصفا

همزمان با شکوفایی علم و فرهنگ در میان مسلمانان در قرن چهارم هجری و نیز بروز پاره ای اشکالات مذهبی و سیاسی و اجتماعی، جماعتی از دانشمندان، انجمن سری گرایش شیعی و با مقاصد سیاسی بنیان گذاشتند. نام این گروه سری اخوان الصفا و خلان الوفاء بود. آنان اندیشه های فلسفی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی رایج زمانه را با شیوه ای علمی و روان در مجموعه ای با عنوان رسائل اخوان الصفا و به قلم جماعی از نویسندگان گروه عرضه داشتند. رسائل دایره المعارفی است از علوم و فنون عصر اخوان الصفا و در آنها شاخه های علوم ریاضی، منطق، علوم طبیعی، الهیات و حکمت علمی در مجموعه ای مرکب از پنجاه و دو رساله توضیح داده شده است . به رسائل اخوان الصفا، رساله ای به نام الرساله الجامعه ضمیمه شده است که تلخیص پنجاه و دو رساله، مزبور است . طبقه بندی علوم طرق کسب معرفت ، مباحث مابعدالطبیعه، مباحثی در زمینه طبیعت ، علم اعداد، هندسه، موسیقی، ستارگان، فیزیک و شیمی و روان شناسی و ... و به ویژه مباحث سیاسات در زمینه دین و ملک ، دولت و تقسیمات آن، عوامل زوال، اوج و انحطاط دولت و ارکان آن، مدینه و اهالی مدینه و سایر مباحث در قلمرو سیاست ، در رسائل اخوان الصفا دقیق، شیوا و علمی بیان گردیه است . ذکر این نکته لازم است که هدف اخوان الصفا صرفا هدفی علمی نبوده، بلکه تلاشهای علمی آنان در ره اغراض سیاسی بود. تشکیل دولت (اخوان الصفا و خلان الوفاء) هدف عمده و اصلی آن گروه به شمار می رفته است . آنها تشکیل دولت مورد نظر خود را به پرورش یاران شایسته و لایق علمی می دانستند. نوع آموزشها و تعالیم آنان گویای این غرض سیاسی آنان است . اندیشه های این گروه تاثیراتی خاص در حوزه های فلسفی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی زمانهای بعد از ایشان بر جای گذاشته است که امید است با آشنایی عالمانه و محققانه به اندیشه های سیاسی و اجتماعی این گروه و بهره گیری از آن اندیشه های بتوان گامی برای پاسخگویی به مشکلات فکری موجود بر سر راه جوامع اسلامی و به ویژه در شرایط خاص فکری بعد از انقلاب اسلامی برداشت .